Ioannes Tekton : fontium collectio : Petrus Comestor : Historia Scholastica : in Genesin : cap.I-XII
Petrus Comestor (siue Manducator)
Historia Scholastica
in Genesin
cap.I-XII in hexaemeron
pag.dom./ index  *  nexus
 
cap. I: de creatione empirei et quatuor elementorum * cap. II: de primaria mundi confusione * cap. III: de opere prime diei * cap. IV: de opere secunde diei * cap. V: de opere tertie diei * cap. VI: de opere quarte diei * cap. VII: de opere quinte diei * cap. VIII: de opere sexte diei * cap. IX: de creatione hominis * cap. X: de institutione coniugii * cap. XI: de quiete sabbati et sanctificatione * epilogus * cap. XII: de creatione anime protoplasti
quod autem dictum est fiat firmamentum
et post Deus fecit firmamentum
et tertio factum est firmamentum non superfluit quia sicut in domo facienda primo domus fit in scientia artificis
fit etiam materialiter cum leuigantur ligna et lapides
fit etiam essentialiter cum leuigata in structuram domus disponuntur ita cum dicitur fiat ad presentiam vel prescientiam Dei refertur fecit ad opus in materia
factum est ad opus in essentia. illud primo die
istud secundo factum est
et cum huius diei opus bonum fuerit vt ceterorum
tamen non legitur de eo vidit Deus quod esset bonum.
 
tradunt enim Hebrei quia hac die angelus factus est diabolus Satanael dicitur Satanael qui et Lucifer quod in vita beati Clementis inuenitur
et forte cum sit aliis angelorum nominibus id est Raphael simile sic dictus est ante lapsum vel forte post lapsum
Satan quasi aduersarius El id est Deo id est Lucifer quibus Hebreis consentire videntur qui in secunda feria missam de angelis cantare consueuerunt quasi in laudem stantium angelorum. sed tradunt sancti quia in signum factum est hoc
quia binarius infamis numerus est in theologia
quia primus ab vnitate recedit. Deus autem vnitas est et sectionem et discordiam detestatur.

possumus tamen dicere quia opus tertie diei

quasi adhuc est de opere secunde diei quod post patebit. vnde non commendatur nisi in tertia die quasi post sui consummationem.  
cap. V: de opere tertie diei
 
tertia die aquas sub firmamento congregauit Deus in vnum locum.
que licet plura obtineant loca tamen quia omnes continentur in visceribus terre in vnum locum congregate dicte sunt.  
et potuit esse vt aque que totum aeris spatium occupabant vaporabiles solidate modicum obtineant locum vel terra paululum subsedit vt eas tamquam in matrice concluderet
et sic apparuit arida que quasi latens sub aquis proprie humus dicta est sed cum apparuit arida eadem dicitur terra quia teritur pedibus animantium. vel circumpositis tribus elementis dicitur solum quia solida. dicitur tellus quia tolerat labores hominum
 
congregationes aquarum vocauit maria Hebreorum idiomate qui quaslibet aquarum congregationes vocant maria.  
completo ergo aquarum opere subditur et vidit Deus quod esset bonum et addidit aliud opus illi cum dixit germinet terra nec de opere germinandi tantum intelligendeum est sed de potentia quasi potens sit germinare. produxit enim de terra herbam virentem et facientem semen
et lignum pomiferum faciens fructum secundum genera sua.
patet quia non per moras temporum vt modo produxit plantas suas terra sed statim in maturitate viridi in qua et herbe seminibus et arbores pomis onuste sunt. notandum quod dictum est virentem.
 
quidam dicunt mundum in vere factum quia viror illius temporis est et fructificatio.
alii quia legunt lignum faciens fructum et additum herbam habentem semen factum dictum in augusto sub leone. sed in martio factum dogmatizat ecclesia.
 
nota cum primo ait facientem semen et addit habens vnumquodque sementem quia sementis proprie dicitur dum adhuc est in sementino id est in herba ipsum semen proferente quia sementinum dicitur quasi semen tenens sementis
quasi semen tentum vel detentum semen vero cum seminatur
seminium vero vel sementum cum seminatum est. distinguitur tamen aliter sementis frugum et arborum semen animalium seminium cuiusque rei exordium.
 
nec nos moueat quia in dispositione elementorum videtur aer non dispositus quia non est nominatus sed dispositus est cum liber aer ab aquis notam nobis formam accepit.  
cap. VI: de opere quarte diei
 
quarta die que disposuerat cepit ornare rebus illis que infra vniuersum mundum congruis motibus agerentur. plante enim quia terre herent ad dispositionem terre quasi magis spectant et sicut dispositionem terre quasi magis spectant
et sicut dispositionem sic et ornatum a superioribus inchoauit.
 
fecit enim eadem die luminaria solem et lunam et stellas.

et dicitur sol quia solus lucet id est nullum cum eo
luna luminum vna id est prima vt vna dierum vel vna Sabbatorum dicitur.  
sol et luna dicuntur magna luminaria in duobus
et ex duobus id est non solum pro quantitate luminis sed et corporis
et non tantum comparatione stellarum sed et secundum se quia sol dicitur octies maior terra quod inde perpenditur
quia eque magna videtur ab omnibus vbique terrarum
quod fieri vix posset nisi maior esset terra et luna etiam maior terra dicitur.  
lunam et stellas voluit illuminare noctem ne nox sine lumine nimis esset indecora
vt operantes in nocte vt naute et viatores solacium luminis haberent. sunt etiam quedam auicule que lucem solis ferre non possunt et fere nocte pascuntur. maxime he aues in dersertis Ethiopie arenosis
vbi modicus impulsus venti inuenta itinerantium vestigia complanat  
nec superfluit sol licet nubes lucida vicem eius ageret quia illa tenuem et insufficientem lucem habebat et forte non nisi superiora illuminabat sicut nec stella modo.
de illa autem nube lucida supradicta traditur modo quod vel redierit in materiam vnde facta fuerat vt stella que apparuit magis
et columba in qua visus est Spiritus sanctus vel quod semper solem comitatur
vel quod de ea factum est corpus solare. nec tantum ad decorem et ad vsum luminis ea voluit esse sed etiam vt essent in signa et tempora et dies et annos
vt scilicet signa sint serenitatis et tempestatis
vel vt ex ipsis fierent signa duodecim maiora et quedam signa minora plura his que dicuntur signa vel sidera tum quia magna diligentia signauit vel considerauit ea antiquitas
tum quia adhuc signant et considerant ea homines ad designationem temporum.  
nec dicendum est vt genitaliaci siue geneathlici somniant quod posita sint in signa euentuum et operum nostrorum
aut quod status vite nostre signent et moderentur quod docent quibusdam experimentis que apotelesmata vocant. non enim credendum est hoc de celo nisi his qui alieni sunt a Patre qui est in celis.  
quod autem sequitur in tempora non est putandum quod tunc per ea inciperent esse tempora que ceperunt esse cum mundo sed quia per ea quatuor sunt temporum distinctiones. sol quoque descendens ad capricornum
solstitium hiemale facit
ascendens ad cancrum estiuale
inter vtrumque pari ab vtroque distantia equinoctia facit.  
vel est ibi endiadis scilicet in signa et tempora id est signa temporum.
in dies dicitur pluraliter quia dies multipliciter dicitur de die scilicet naturali scilicet spatio viginti quatuor horarum et de die vsuali.
ponitur etiam dies pro tempore non determinato et ignoto nobis vt ibi in illa die stillabunt montes dulcedinem in annos etiam pluraliter dictum est quia etiam annus multipliciter dicitur
nec hoc dico quia apud diuersas nationes sunt vtique diuerse annorum distinctiones maiorum et minorum et planete annos suos habent sed secundum etiam ecclesie vsum dicimus hoc.

est enim annus lunaris

habens trecentos quinquaginta quatuor dies est solaris constans ex diebus trecentis sexaginta quinque et quadrante id est sex horis est et bissextilis constans ex trecentis sexaginta sex est embolismalis qui constat ex trecentis octoginta diebus et excedit habens tredecim lunationes  
dicitur etiam annus ab ana quod est circum quia in se reuoluitur
vnde et antiquiores ante vsum litterarum annum figurabant sub specie serpentis cuius cauda in os eius reuoluebatur.  
facta ergo luminaria posuit Deus vt luceant in firmamente celi et illuminent terram sed non semper
et diuidant lucem ac tenebras.  
quod autem luna in plenilunio facta sit ex alia perpentitur translatione que habet
et luminare minus in inchoatione noctis in principio enim noctis non oritur luna nisi panselenos id est rotunda
et dicitur a pan Grece id est totum Latine et selenos id est luna vel mene id est luna quod nos plenilunium appellamus.  
inde perpenditur quod sol factus est mane in oriente et facto vespere luna facta est in initio noctis similiter in oriente. volunt tamen quidam quod mane simul facti sint sol in oriente luna in occidente
et sole occidente luna sub terra rediit ad orientem in inchoatione noctis.  
cap. VII: de opere quinte diei
 
quinta die Deus ornauit aerem et aquam volatilia dans aeri
natalitia aquis et vtraque es aquis orta sunt.
facilis enim transitus est aque in aera tenuando et aeris in aquam spissando.  
pisces vocauit Moyses reptilia quia impetu quodam totos se rapiunt vt serpentes.
non feruntur pedibus vt fere.
 
nota quia ex hoc quod dictum est creauit volatile celi super terram errauit Plato qui descendens in Egiptum libros Moysi legit
et putauit Moysen sensisse volatilia esse ornatum aeris tantum circa terram
ornatum ver aeris superioris calodemones et cacodemones cum magis vere demones dicantur boni angeli quam mali
in suggillationem tamen promissionis eorum scilicet eritis sicut dii datum est eis hoc nomen sed non ita est. boni enim demones vt dictum est sunt in empireo mali vero in hunc aerem caliginosum detrusi sunt ad penam non ad eius ornatum. Deus enim peccantibus angelis non perpercit.  
creauit Deus id est plasmauit cete grandia. cete generis neutri est indeclinabile (declinatur tamen cetus ceti) et omnem animam viuentem atque motabilem quam produxerant aque.
motabiles autem dicuntur anime piscium et auium respectu anime hominis.
ille enim mouentur de esse ad non esse
ista non quia perpetua est vel quia forsan animas non habent
sed tamen spiritus vegetatiuos quia cum ipsis animabus exstinguitur Augustinus videtur velle quod pisces animas habeant.
dicit enim eos habere memoriam.
ait enim fontem esse in Bullensi regione plenum piscibus qui cum hominibus super gradientibus gregatim natando eunt et redeunt et stant cum stantibus exspectantes vt aliquid eis iaciant quia sic assueuerunt. ipsum animal vocauit animam id est viuens.  
vnde et Greci diuidunt animalia per zoa et psycheia zoa id est viuentia bruta
sed psycheia animata a psyche quod est anima rationalis.
sed etiam dicitur creatum motabile quod creatum est sic vt moueretur de vita ad mortem quod non homo qui creatus est vt non moreretur si vellet. illa vero creata sunt vel vt in esum cedat aliis vel senio deficiant.
illis benedixit Deus crescite et multiplicamini.
 
cap. VIII: de opere sexte diei
 
sexta die ornauit Deus terram.
produxit enim terra tria genera animalium iumenta reptilia bestia. sciens enim Deus hominem per peccatum casurum in penam laboris ad remedium laboris dedit ei iumenta quasi adiuuamenta ad opus vel ad esum. reptilia vero et bestie sunt ei in exercitium.
 
reptilium vero sunt tria genera trahentia vt vermes qui se ore trahunt
serpentia vt colubri qui vi costarum se rapiunt
repentia pedibus scilicet vt lacerte et batrace.  
dicuntur autem bestie quasi vastie a vastando id est ledendo et seviendo. queritur de quibusdam minutis animantibus que vel ex cadaueribus vel humoribus nasci solent si tunc orta fuerint. quorum sex sunt genera
quedam enim ex exhalationibus habent esse vt bibiones vermes qui ante clepsidram nascuntur
bibiones ex vino
papiliones ex aqua quedam ex corruptione humorum vt vermes in cisternis quedam ex cadaveribus vt apes ex iuvencis
scarabei et scabrones musce magne que sonant ex volatu nascuntur ex equis quedam ex corruptione lignorum vt teredines quedam ex herbarum corruptione vt eruce ex oleribus quedam ex corruptione fructuum vt gurguliones ex fabis. de his dicitur quia que sine corruptione nascuntur vt illa que exhalationibus tunc facta sunt. que vero ex corruptionibus post peccatum ex rebus corruptis orta sunt.  
queritur quoque de nocivis animantibus si creata sunt nociua
vel primo mitia post facta sint homini nociua. dicitur quod ante peccatum hominis fuerunt mitia
sed post peccatum facta sunt nociua homini tribus de causis propter hominis punitionem correptionem instructionem. punitur enim homo cum leditur his vel cum timet ledi quia timor maxima pena est.
corrigitur his cum scit ista sibi addicisse pro peccato suo
instruitur admirando opera Dei magis admirans opera formicarum quam onera camelorum
vel cum videt hec minima sibi posse nocere recordatur fragilitatis sue et humiliatur.  
sed diceret quis quod quedam animalia ledunt alia que nec inde puniuntur vel corriguntur vel instruuntur. sed ex his et in his instruitur homo per exemplum.
etiam ad hoc creata sunt vt aliis sint in esum.
sed si iterum dicitur quod etiam in mortuos homines seuiunt sed et in his instruitur homo ne aliquod genus mortis horrescat quia per quoscumque transeat meatus nec capillus de capite eius peribit.  
ad hunc modum solet queri de herbis et arboribus infructuosis si etiam in illis diebus orta sint
cum scriptura non memoret nisi herbas seminales et arbores fructiferas que modo sunt. potest dici quia que modo infructuosa sunt ante peccatum fecerunt fructum aliquem
post peccatum potius nascuntur homini ad laborem quam ad vtilitatem. vel homini propter et post peccatum orta sunt quia post dictum est homini spinas et tribulos germinabit tibi. vel quecumque terris herent faciunt fructum id est vtilitatem manifestam vel occultam. quia vero piscibus et avibus dictum est crescite et multiplicamini etiam de his intelligendum est licet non sit dictum. hec est enim communis causa creationis eorum.
 
cap. IX: de creatione hominis
 
deinde subditur de creatione hominis sic faciamus hominem etc. et loquitur Pater ad Filium et Spiritum sanctum.
vel est quasi communis vox trium personarum faciamus et nostram.
factus est autem homo ad imaginem Dei quantum ad animam. id est quoad essentiam et rationem ad imaginem
quoad virtus ad similitudinem Dei factus est sed imago Dei est anima in essentia et ratione eius quia spiritus factus est et rationalis vt Deus. similitudo in virtutibus quia bona iusta sapiens. cum imagine pertransit homo, quia illam haben etia homo peccans
similitudine vero sepe priuatur.  
masculum vero et feminam creauit eos.
hoc quantum ad corpus tamen dicitur creasse propter animam ne putaret quis quod fecisset hominem tantum spiritum et ita sine corpore. andros interpretatur vir
geos mulier vel gama unde bigamus eos autem dicit pluraliter ne androgeos id est hermaphroditos factos putaremus.  
tamen secundum corpus factus est homo quodammodo ad imaginem Dei cum os homini sublime dedit etc.
vt Deum et celestia videat et imitetur.  
vnde cum quesitum esset a quodam philosopho ad quid factus fuisset respondit vt contemölet celum et celi numina. dedit autem homini Deus potestatem vt preesset aliis animantibus.
in tribus ergo notatur hominis dignitas primo quia non solum factus est in genere suo vt predicta sed etiam quia imago Dei est secundo quia cum deliberatione factus est in aliis siquidem operibus dixit et facta sunt
in hoc tamquam inter se deliberantes persone aierunt faciamus tertio quia scilicet homo dominus statutus est animalium vt essent ei quem futurum mortalem Deus sciebat in alimentum in indumentum et laboris adiumentum. ante peccatum enim herbas tantum et fructum arborum dedit Deus in escam hominibus et animalibus.
quod inde colligitur quia ante peccatum nihil noxium aut sterile terra produxit. et nota quia in maximis vt in leonibus perdidit homo dominium vt sciat se amisisse et in minimis vt in muscis etiam perdidit vt sciat vilitatem suam in mediis habet dominium ad solacium et vt sciat se etiam in aliis habuisse.  
et benedixit eis Deus sic
 
cap. X: de institutione coniugii
 
crescite et multiplicamini.
quod quia sine coniunctione eorum fieri non potuit patet quia Deus coniugium viri et mulieris instituit in quo confutantur quidam heretici dicentes concubitum sine peccato fieri non posse. si queritur quare ante peccatum date sint homini esce cum esset immortalis dicemus quia illa immortalitas in qua creatus est cibis erat sustentanda nec erat talis qualis illa que futura est que cibis non indigebit illa enim erat posse non mori
hec erit non posse mori.  
et vidit Deus cuncta que fecerat et erant valde bona que singula per se bona.
sed in vniuersitate erant omnia valde bona sicut oculus in animali est pulchrior quam separatus vel omnia erant valde bona id est vniuersitas bonorum erat optima
quia licet quedam in ea sunt per se modo versa in contumeliam tamen aliis sunt in vtilitatem ipse vero summum bonum. de homine vero vt de ceteris dixerat non dixit et vidit Deus quod esset bonum
quia in proximo sciebat lapsurum
vel quia nondum homo perfectus erat donec ex eo fieret mulier. vnde et post legitur non est bonum hominem esse solum.  
cap. XI: de quiete sabbati et sanctificatione
 
igitur perfecti sunt celi et terra.
conclusio est hic operum.
quia creati dispositi ornati igitur perfecti et quia in senario facti qui primus perfectus numerantibus occurrit
quia ex partibus suis aggregatis reddit eandem summam quod in monadibus numeris non invenies nisi in isto partes illas numeri dicimus quarum quelibet assignari potest quota sit in eo licet enim senarius ex uno et quinque constet et ex duo et quatuor quota tamen sit eius pars quarta aut quinta non potest monadis numerus appellatur ab uno usque ad decem sed nec in decadibus nisi in vicesimo octauo.  
complevit Deus die septimo opus suum quod fecerat.
alia translatio habet sexto et tunc nulla est obiectio
sed Hebraica veritas habet septimo et ideo queritur si complere est finale quidpiam operis facere quomodo verum est quod sequitur
requieuit Deus die septimo etc. verum est quod diem septimum fecit et ipsum etiam benedixit et post requieuit vel compleuit id est completum ostendit cum nihil nouum in eo fecerit et tunc requieuit ab operum generibus nouis. nihil enim post fecit cuius tunc non fecisset materiam vt corporum vel similitudinem vt animarum.
  non enim quasi fessus dicitur quieuisse sed quia cessauit
sicut in Isaia dicitur quod seraphim requiem non habebant dicentia sanctus sanctus sanctus id est non cessabant vel requieuit ab opere vel in operibus id est non eget operibus suis et est dictum quasi negatiue vel requieuit ab opere in semet ipso id est a mutabilitate operum eius immutabilis apparuit nam stabilis manens dat cuncta moueri.
 
quod autem dicitur ab omni opere quod patrarat innuit esse opus quod nondum fecerat a quo nondum quiescit. tria enim opera fecerat creauit disposuit et ornauit quartum opus propagationis non desinit operari
quintum faciet et precinget se et transiens ministrabit vbi precipue erit requies.  
et benedixit diei septimo id est sanctificauit eum
id est sanctum et celebrem eum esse voluit semper enim ab aliquibus nationibus ante legem etiam dicitur sabbatum fuisse obseruatum.
huius obseruantiam in lege etiam dixit santificationem ibi memento vt diem sabbati sanctifices  
epilogus
 
iste sunt generationes celi et terre.
quidam hic determinant opera sex dierum
quidam ibi cognouit Adam vxorem suam
alii ibi hic est liber generationis Ade.
pretermisso autem quod dubium est littere instamus
quia de creatione maris et femine simul dixerat que tamen simul facta non fuit vt explicet quod sub brevitate concluserat repetit de aliquibus.
generationes hoc nomen potest accipi actiue id est operationes Dei vel passiue id est generata nec est pretereundum quod ait fecit omne virgultum antequam oriretur in terra et herbam priusquam germinaret cum superius dixit virgultum quam cito factum statim adultum et habens fructum
et herbam ortam et ferentem semen.  
ad quod dicitur duos fuisse modos operationis diuine vt dictum est materialem scilicet et essentialem. fecit ergo ea materialiter priusquam orirentur et germinarent essentialiter. vel aliter quod innuit sequens littera cum dicitur non enim pluerat Dominus super terram fecit equidem tunc illa perfecta et essentialiter priusquam orirentur et germinarent ut modo faciunt cum paulatim beneficio roris infusi et labore hominum adhibito ad ortum et maturitatem perveniunt. tunc enim fons irrigabat terram vt Nilus Egiptum vicissim per partes diuersas sicut dicitur Iordanis ante subuersionem irrigasse totam Pentapolim vicissim
scilicet sicut de quibusdam foondibus dicit Augustinus
quia mira vicissitudine totam quandam irrigant regionem ne si simul totam terram tunc fonte irrigatam dixerimus
diluuium fuisse dicamus. vel quia legitur ibi fons et non vnus multitudinem innuit vt ibi venit locusta.
cap. XII: de creatione anime protoplasti
Geruasius Tilleberiensis: Otia Imperialia   *   Honorius Augustodunensis: Imago Mundi
constitutum Constantini
 
Genesis: creatio, hortus, patres, diluuium – Hebr./Grec./Lat./Germ.:
cap.1,1-1,13 (creatio)   *   cap.1,14-2,4a   *   cap.2 (hortus)   *   cap.3 (protoparentum lapsus)
cap.4 (Cain) * cap.5 (generatio Adam) * cap.6 (Noe) * cap.7 (diluuium) * cap.8 * cap.9 (pactus)
 
in principio erat verbum (prologus) Ioannes 1,1 sequ.)
Dominus possedit me in initio viarum suarum (carmen sapientiae, prov 8,22 sequ.)
 
Platon: tres parabolae in "de re publica" (politeia) relatae
- sol germen boni; analogia proportionum; parabola speluncae -
 
Aristoteles: ta meta ta fusika L
to kinoun akinhton, h nohsiV nohsewV
movens amotum, cogitatio cogitandi
 
Cicero: somnium Scipionis
P. Ovidius Naso: metamorphoses 1,1-150
Censorinus: de die natali
 
Marius Victorinus: tres hymni de trinitate
 
Boethius: de hebdomadibus
quomodo entia participent in bono, quod est ESSE
 
Proklos Diadochos: stoiceiwsiV qeologikh
 
liber de causis – de prima causa
compilatio de "elementatione theologicae" Procli Diadochi,
textus Arabicus translatus Latine
Enûma elîsch (narratio Babylonia de creatione) * Spelunca thesauri (Ephraemi Syri)
Zodiacus et menses – vitreum fenestrum in Chartribus
*   *       *            *            *       *   *
ad fontes mediaevales : mediaevum.de : litterarum collectio
pag.dom./ index * emaille?! * nexus
 
Ioannes Tekton : fontium collectio : Petrus Comestor : Historia Scholastica : in Genesin : cap.I-XII